- تعریف ریسك :
در تعریف ساده و عامیانه، ریسك یعنی عدم اطمینان و آگاهی در مورد نتیجه یك عمل. در وقع ریسك احتمال بالفعل شده یك خطر است. توجه كنید كه ریسك به معنی خطر نیست بلكه احتمال محتمل شدن خطر می باشد. با این توضیح ساده می بینیم كه بشر همواره با ریسك مواجه بوده و با آن زندگی كرده است.
در ادبیات مالی ریسك یعنی تغییر در ارزش دارایی ها یا بدهی ها. بنگاههای اقتصادی دائم در معرض انواع مختلف ریسك قراردارند كه بانك ها بعنوان یكی از بزرگترین بنگاههای اقتصادی و مالی از این قاعده مستثنی نمی باشد.
- تعریف ریسك در بانكها:
بانک بعنوان یک واسطه گر مالی همواره به تخصیص منابع كوتاه مدت به مصارف بلندمدت میپردازد. در واقع اصلی ترین كار بانكها جذب سپردههای اشخاص( منابع ) و تخصیص همزمان آنها به اعطای تسهیلات است. ( مصارف).
كه این فرایند همواره دارای ریسك می باشد كه عمده ترین ریسكهای موجود در بانكها، 1- ریسك نقدینگی Liquidity Risk 2- ریسك اعتباری Credit Risk 3- ریسك بازار Market Risk 4- ریسك عملیاتی Operational Risk می باشد.
- انواع ریسك در بانكها:
- ریسك نقدینگی
به احتمال عدم توانایی بانک در تامین داراییهای نقد با كیفیت جهت پرداخت بدهی ها و ایفای تعهدات در مدت زمان مشخص و متعهد شده .ریسك نقدینگی گویند. از آنجاییكه ریسك نقدینگی با سایر ریسك های مالی تركیب شده است پس شناسایی و كنترل آن با دشواری همراه است به بیانی می توان گفت سایر ریسك های بانك بر ریسك نقدینگی تاثیر می گذارد بطور مثال فرض كنید قطعی سیستم های الكترونیكی بانك ( در طبقه ریسك های عملیاتی قرار دارد ) موجب كندی كار و عدم رضایت ذینفعان و كاهش سودآوری و نقدینگی در بانك خواهد شد. مثال های اینچنینی بسیار زیاد است.
ریسک نقدینگی به عنوان یک ریسک ثانویه یا ریسک پیامد در بانک شناسایی میشود زیرا به دنبال سایر ریسك های مالی رخ می دهد باید توجه شود كه عدم شناسایی، سنجش و كنترل ریسك نقدینگی، بانك ها را در معرض عدم توانایی ایفای تعهدات و در نتیجه ورشکستگی قرار میدهد و از طرفی دیگر تخصیصی ناكارآمد منابع مالی ( منظور بالا بودن نقدینگی ) باعث كاهش سود آوری و حذف از رقابت اقتصادی خواهد شد. یكی از دغدغه های اصلی بانكها كنتل و مدیریت نقدینگی در تمام انواع كانالهای پرداخت نقدینگی بصورت حضوری در شعب، شبكه شتاب، سامانه چكاوك، یا حواله های بین بانكی ( ساتنا و پایا ) و …. بصورت روزانه حائز اهمیت می باشد.
برای مدیریت ریسک نقدینگی بانك ها، بررسی مستمر كوتاه مدت و بلندمدت منابع ریالی ارزی می توان سنجه های ذیل را نام برد.
- نسبتهای نقدینگی: نشان دهنده توانایی بانك در برابر نیازهای نقدینگی
- نسبت پوشش نقدینگی
- نسبت تامین مالی منابع پایدار
- تمركز منابع
- نسبت دارایی نقد با كیفیت به جریانات نقدی خروجی
- نسبت دارایی های نقد به كل دارایی ها
- نسبت تسهیلات ( مصارف) به سپرده ( منابع )
- شكاف زمانی دارایی و بدهی : تفاوت دارایی ها و بدهی های بانك در یك سررسید مشخص ( كه قابل محاسبه بصورت ایستا و یا پویا می باشد)
- آزمون بحران: بررسی حالتهای خوش بینانه، بدبینانه و نرمال از ابزارهای مهم مدیریت ریسك نقدینگی در جهت جلوگیری از ورشكستگی می باشد.
- ریسك اعتباری:
احتمال زیان بانك به دلیل عدم بازگشت اعتبار اعطایی یا عدم اجرای تعهدات توسط مشتریان ( بصورت خواسته و یا ناخواسته ) . در استانداردهای سلامت مالی ریسك اعتباری بعنوان یكی از مهم ترین ریسك ها برای بانك بررسی می شود و نقش بسیار مهمی در میزان زیان بانك های كشور ایفا می كند.
از آنجاییكه تسهیلات اعطا شده به مشتریان سهم عمده دارایی های بانك ها ( ترازنامه بانك) را تشكیل می دهد، پس بدیهی است كه عدم شناسایی و كنترل ریسك اعتباری می تواند به درآمدهای بانك آسیب جدی وارد نماید. در اینجاست كه نقشه استراتژی بانك ها در ریسك پذیری یا همان اشتهای ریسك اهمیت پیدا می كند.
بطور كلی فرایند ارزیابی ریسك اعتباری مشتریان بصورتی باید باشد كه نهایتاً از نكول منابع تخصیص داده شده به ایشان جلوگیری شود. البته لازم به ذكر است كه فرایند مذكور همواره در حال اصلاح، بهبود و راستی آزمایی می باشد.
- ریسك بازار :
به زبان ساده ما در بازارهای سرمایه ریسک میكنیم تا به سود و درآمد بیشتری برسیم. بنابر تعریف بازل 2 ، ریسك بازار بعنوان زیان برخواسته از نوسان ارزش هرچیزی میباشد كه در معرض داد و ستد بازاری قرار می گیرد. ریسك بازار در بانكها بعنوان ریسك در آمدهای آینده بانك تعریف می شود. با توضیحات ارائه شده باید به دنبال روش های اندازه گیری ریسك بازار رفت. روش “ارزش در معرض ریسك” یعنی از حداكثر زیان مورد انتظار در دوره نگهداری معین و در سطح اطمینان مشخص.
در حال حاضر بانكها در محاسبه ریسك بازار از استانداردهای بازل 2 استفاده مینمایند ولی با توجه به برنامه زمانبندی بین المللی تا سال 2027 باید ریسك بازار در بانك ها با استاندادرهای بازل 3 همخوانی داشته باشد.
ریسك بازار در بانكه به چهار دسته اصلی تقسیم میشود.
- ریسك نرخ بهره : تغییرات در نرخ بهره بر وضعیت مالی بانك تاثیر گذار می باشد
- ریسك نرخ ارز: به دلیل نوسانات موجود در نرخ ارز در طی دوره های موقعیت باز ارزی بانك با ریسك واجه خواهد شد
- ریسك كالا : به دلیل تغییر در قیمت كالا ها و یا سایر موارد، تغییر در ارزش دارایی های دج شده در دفتر معاملات
- ریسك سهام : ریسک تغییر در ارزش داراییهای موجود در دفتر معاملات كه تحت تاثیر تغییرات قیمت سهام، قیمت شاخص سهام و دیگر عوامل اثرگذار بر قیمت سهام می باشد
- ریسك عملیاتی : ریسك عملیاتی یك ریسك غیر مالی می باشد در واقع ریسك عملیاتی عبارت است از زیان احتمالی برخواسته از عدم كفایت یا بروز خطا در سیستم ها،فرایندها، خطاهای انسانی یا رخدادهای بیرونی.
- مدیریت ریسك در بانكها :
مدیریت ریسک عبارت است از فرآیندی كه منجر به شناسایی، اندازهگیری، كاهش و كنترل انواع ریسکهای مهم و اساسی شود . با توجه به موقعیت خطیر بانكها در نظام اقتصادی كشور، مدیریت ریسك اهمیت بالایی داردو قرار گرفتن بیش از حد در معرض ریسک برای یک بانک میتواند حتی موجب ورشکستگی آن شود و حتی با بروز تبعات دومینویی سایر بنگاه های اقتصادی و كل اقتصاد را تحت تاثیر قراردهد.
